Περί Εκλογίκευσης

Από παιδί (στην τρυφερή ηλικία του Γυμνασίου οπότε και η μητέρα μου πάσχιζε –ανεπιτυχώς– να με κάνει να συμπαθήσω τα Αρχαία μέσα από τη Γραμματική του Τζαρτζάνου) με εντυπωσίαζαν οι πολυδιάστατες λέξεις: αυτές οι οποίες μπορούσαν να προσλάβουν πολλά νοήματα, ανάλογα με το φραστικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονταν.

Φάνταζαν στο μυαλό μου, οι λέξεις αυτές, σαν υπερ-ήρωες: φορούσαν μπέρτα και μάσκα, περιπλανούμενες στα επικίνδυνα σοκάκια της σκέψης μου, καθαρίζοντας με τη δυναμική τους ακόμα και τα πιο σκοτεινά σημεία της από το γίγαντα της απροσδιοριστίας. Πρόσφατα συνάντησα άλλη μία από αυτές τις ηρωικές λέξεις, τα νοήματα της οποίας με συνεπήραν τόσο, ώστε δε μπόρεσα να της αντισταθώ.

Και το όνομα αυτής… Εκλογίκευση!

• Στη Γλωσσολογία, εκλογίκευση σημαίνει «προσπάθεια ορθολογικής προσέγγισης της πραγματικότητας, με ταυτόχρονη απόρριψη όλων των μυθολογικών ή άλογων ερμηνειών οι οποίες αναφέρονται σ’ αυτήν» . Η εκλογίκευση αποτελεί δείγμα πειθαρχημένης και συγκροτημένης σκέψης και στάθηκε βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της επιστήμης . Δεν ξέρω αν παίρνεις βραβείο γι’ αυτό, αλλά φαντάζομαι πως εάν υπήρχε τέτοιο, δε θα ήταν άλλο από το Nobel…
• Στις Επιστήμες της Ψυχολογίας και της Ψυχανάλυσης, ο όρος εκλογίκευση αποτελεί αμυντικό μηχανισμό, ο οποίος ταυτίζεται με την προσπάθεια την οποία κάνει ένα άτομο ώστε να αποκρύψει τα πραγματικά κίνητρα της συμπεριφοράς του. Τα συναισθήματά του δικαιολογούνται με γνώμονα τη λογική ή γίνονται συνειδητώς ανεκτά, με κάθε άλλο παρά σωστές εξηγήσεις. Στην πράξη, ενδυναμώνεται το «Υπέρ-Εγώ» (άρα δε μένει χώρος για κανένα «Υπέρ-» ή «Υπό-» Εσύ…), καταδικάζοντας το άτομο στο φαύλο κύκλο της σπηλιάς του Gollum: οι πραγματικές προεκτάσεις της ψυχοσύνθεσής του παραμένουν θαμμένες, ο Jones χαίρεται που έδωσε τον ορισμό, ο Freud κοιμάται ήσυχος αναπτύσσοντάς τον, ο Laplanche χαίρεται που συμφώνησε μαζί τους, και ζήσαμε εμείς καλά κι αυτοί καλύτερα…
• Στην Κοινωνιολογία τα πράγματα είναι απλά και ξεκάθαρα: Εκλογίκευση είναι η απροκάλυπτη χρησιμοποίηση του ψεύδους για τη δικαιολόγηση μιας πράξης. Τέλος.
• Στις επιστήμες της Διοίκησης, εκλογίκευση είναι η προσπάθεια για μεταστροφή από μία ροή εργασιών η οποία λειτούργησε (επιτυχώς) μία και μόνο φορά, σε ένα ολοκληρωμένο λειτουργικό μοντέλο το οποίο ακολουθεί συγκεκριμένο κανονιστικό πλαίσιο, εξασφαλίζοντας την επαναληψιμότητά του.
• Στις Οικονομικές Επιστήμες, εκλογίκευση είναι η εξισορρόπηση του κόστους σε σχέση με τα παραγόμενα κέρδη ή (σε πολύ αδρές γραμμές) η μείωση των αριθμών: όλων των αριθμών.

Έχοντας, λοιπόν, γεμίσει το μυαλό με σοφιστείες ώστε να μπορώ να καυχηθώ πως εφόσον τεθεί ποτέ στο πλαίσιο μιας συζήτησης η εν λόγω έννοια «θα λάμψω» με τις γνώσεις μου, ο κοινός νους θα υπέθετε ότι θα μου αρκούσε να σταματήσω εκεί.

Κι όμως, το ανικανοποίητον της ψυχής μου συνέλαβε το (μη κοινό) νου μου να προσπαθεί να «εκλογικεύει» κι αυτή ακόμα την έννοια της εκλογίκευσης, βασιζόμενος σε αέναη περιπτωσιολογία και παραδείγματα όπως τα παρακάτω…

Ένα σπάνιο λουλούδι, λόγου χάριν, δε μπορεί παρά να συγκινεί τις αισθήσεις μας με το κάλλος και τη διαφορετικότητά του, ακόμα κι αν αυτό βρίσκεται στον Αστεροειδή Β612 και περιτριγυρίζεται από τρία ηφαίστεια (δύο ενεργά και ένα ανενεργό).

Κι όσο εσύ «φορτίζεις» το λουλούδι αυτό με το θαυμασμό και τη συγκίνησή σου, εγώ αναρωτιέμαι: πώς θα μπορέσει το λουλούδι αυτό να συνεχίσει να σε συγκινεί με το κάλλος του, όσο εσύ δεν το ποτίζεις, εσύ δεν το ξεχορταριάζεις, εσύ δεν το φροντίζεις; Πώς θα επιβιώσει έχοντας για μόνη προστασία τα μικρά του αγκάθια, βορρά στα παράσιτα και τα μηρυκαστικά; Ο Μικρός Πρίγκιπας, πάντως, εκλογίκευσε το παράδειγμά μου ως εξής:

[…] Αν κάποιος αγαπάει ένα λουλούδι που δεν υπάρχει παρά μόνο ένα δείγμα του μέσα σε εκατομμύρια και εκατομμύρια αστέρια, αυτό είναι αρκετό για να νιώθει ευτυχισμένος όταν το κοιτάζει.
Σκέπτεται: «Το λουλούδι μου είναι κάπου εκεί...»
Μα αν το μικρό αρνί φάει το λουλούδι, θα 'ναι για κείνον σαν να είχαν ξαφνικά σβηστεί όλα τ' αστέρια! Κι αυτό δεν είναι σημαντικό; […]

[…] «Το λουλούδι μου είναι εφήμερο», συλλογίστηκε ο Μικρός Πρίγκιπας, και κείνο δεν έχει παρά τέσσερα αγκάθια για να υπερασπιστεί τον εαυτό του ενάντια στον κόσμο! Κι εγώ το άφησα ολομόναχο σπίτι μου! […]
[…] Το λουλούδι μου: Είμαι υπεύθυνος γι' αυτό! Κι είναι τόσο αδύναμο. Κι είναι τόσο αθώο. Έχει τέσσερα αγκάθια όλα κι όλα για να προστατεύεται ενάντια σ' όλον τον κόσμο. […]

Στην επόμενη στάση της γραμμής των παραδειγμάτων, σου κοινωνείται η άποψη ότι είσαι «υπερβολικά καλός» για κάποιον, ή μαθαίνεις ότι απέτυχες στην τελευταία σου απόπειρα ευρέσεως εργασίας επειδή είσαι «overqualified»… Μήπως, λοιπόν, να προσπαθούσες να αλλάξεις; Μήπως να ξεχνούσες όλα όσα γνωρίζεις; Μήπως να απότασσες όσα δομούν τη σκέψη και το λόγο σου; Μήπως να απέρριπτες όσα σε συνθέτουν και να μηδένιζες (όλα) τα κοντέρ;

Ή μήπως, απλώς, (απλούστατα, μάλιστα) να κατανοούσες πως, ο μεν πρώτος άνθρωπος εκφράζει απροκάλυπτα την εγγενή αδυναμία του να σταθεί δίπλα σου με την παλληκαριά και το δυναμισμό τον οποίο απαιτεί μια ειλικρινής ανθρώπινη επαφή, ο δεύτερος, δε, δηλώνει ευθαρσώς πως δεν έχει την απαιτούμενη ρευστότητα ώστε να σε αποζημιώσει για την εργασία σου, με δεδομένη την αξία στην οποία εκείνες αποτιμώνται; Κι αυτές τις σκέψεις, πάντως, πρόλαβε να τις εκλογικεύσει ο Kipling, πριν από εμένα (σα) για εμένα:

Αν μπορείς να κρατάς τα λογικά σου όταν όλοι γύρω σου χάνουν τα δικά τους και ρίχνουν το φταίξιμο σε σένα
Αν μπορείς να εμπιστευθείς τον εαυτό σου όταν όλοι αμφιβάλλουν για σένα αλλά συγχωρείς και την αμφιβολία τους
Αν μπορείς να περιμένεις και να μην σε κουράζει η αναμονή ή όταν λένε ψέματα για σένα να μην ανακατεύεσαι με τα ψέματα
ή όταν σε μισούν να μην αφήνεις να περάσει το μίσος και μ' όλα αυτά να μην δείχνεις υπερβολικά καλός ούτε τον έξυπνο να κάνεις
Αν μπορείς να ονειρεύεσαι και να μην κάνεις τον αφέντη στα όνειρά σου
Αν μπορείς να σκέφτεσαι και να μην κάνεις στόχους τις σκέψεις σου

Αν συναντήσεις το θρίαμβο και την καταστροφή και μπορέσεις να φερθείς και στους δυο απατεώνες με τον ίδιο τρόπο
Αν μπορείς να αντέξεις την αλήθεια των λόγων σου διαστρεβλωμένη από απατεώνες για να κάνουν παγίδα για χαζούς
ή να βλέπεις σε όσα έδωσες τη ζωή σου σπασμένα, και να σκύψεις να τα ξαναχτίσεις με φθαρμένα εργαλεία
Αν μπορείς να κάνεις ένα σωρό από όλα σου τα κέρδη και να τα ρισκάρεις μ' ένα κορώνα ή γράμματα και να χάσεις και να ξαναρχίσεις πάλι από την αρχή και να μην πεις ούτε μια λέξη γι' αυτά που έχασες
Αν μπορείς να επιβάλλεις στην καρδιά, το θάρρος και τα νεύρα σου να σε υπηρετούν πολύ μετά, αφού έχουν φύγει και έτσι να κρατιούνται
όταν δεν υπάρχει τίποτε άλλο μέσα σου εκτός από τη θέληση σου που τους λέει : Κρατηθείτε
Αν μπορείς να μιλάς με το πλήθος και να κρατάς την αρετή σου ή να περπατάς με βασιλιάδες χωρίς να χάνεις την ταπεινή επαφή σου
Αν ούτε οι εχθροί ούτε οι αγαπητοί φίλοι σου μπορούν να σε πονέσουν
Αν όλοι μετράνε για σένα αλλά κανένας πιο πολύ απ' ότι πρέπει
Αν μπορείς να γεμίσεις το άτεγκτο λεπτό με τρέξιμο αξίας εξήντα δευτερολέπτων
Δικιά σου τότε θα ‘ναι η Γη κι όλα εκείνα που κατέχει, και –ό,τι αξίζει πιο πολύ– Άντρας σωστός τότε θε να ‘σαι, γιε μου!

Σε αυτή την αναζήτηση του μυαλού, δεν κατέληξα σε συμπεράσματα  πέραν του προφανούς: οι λέξεις είναι επικίνδυνες οντότητες, και ορθώς η ποιήτρια τους έχει αποδώσει τη δυνατότητα να συντηρούν έχθρες και να εμπλέκονται σε ανταγωνισμούς. Τέσσερις λέξεις θα παραθέσω ακόμα, κι αυτές δανεικές (από την ίδια ποιήτρια):

Ο έρωτας ,
όνομα ουσιαστικόν,
πολύ ουσιαστικόν,
ενικού αριθμού,
γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού,
γένους ανυπεράσπιστου.
Πληθυντικός αριθμός
οι ανυπεράσπιστοι έρωτες .

Ο φόβος,
όνομα ουσιαστικόν,
στην αρχή ενικός αριθμός
και μετά πληθυντικός:
οι φόβοι.
Οι φόβοι
για όλα από δω και πέρα .

Η μνήμη,
κύριο όνομα των θλίψεων,
ενικού αριθμού,
μόνο ενικού αριθμού
και άκλιτη.
Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη.

Η νύχτα,
όνομα ουσιαστικόν,
γένους θηλυκού,
ενικός αριθμός.
Πληθυντικός αριθμός
οι νύχτες.
Οι νύχτες από δω και πέρα.

Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να υπερτονίσω την αστοχία μου να προσδώσω σε όλες τις έννοιες τη λογική τους υπόσταση, σα να διασκεδάζω το γεγονός ότι (ουκ ολίγες φορές) παραλογίζομαι μπροστά στο χρόνο, τις προβολές και τις επιθυμίες μου.

Σα να κολλάω επαναστατικές αφίσες στο τείχος της προσωπικής μου ανάγκης να ανήκω... να είμαι ότι θέλω...να μου είμαι πιστή...

Και μετά, απλώς, έρχεσαι εσύ. Και τα γκρεμίζεις όλα: για μια στιγμή κι εμένα μαζί…