Κάθε φορά που κάποιος με ρωτάει τι μουσική ακούω, νιώθω την απάντησή μου να ακολουθεί μια νοητή διαδρομή, ιλιγγιώδη και χαοτική -σαν σε βαγόνι στο τρενάκι του τρόμου- πριν κατορθώσει (με κόπο!) να χωρέσει σε οτιδήποτε λιγότερο από πενήντα λέξεις. Συνήθως, δε, η απάντηση αυτή συνοδεύεται από κάποιο σχετικό μορφασμό, τονίζοντας έτσι την ιδιαίτερη δυσκολία μου να προσδώσω σε μια από τις μεγάλες μου «αδυναμίες» (τη μουσική) τη μονοδιάστατη «ταμπέλα» την οποία αποζητά ως απάντηση ο συνομιλητής μου. Και τα χειρότερα μόλις ξεκίνησαν…
Μοιραία -κι αφού έχω ξεφορτωθεί το «βάρος» της απάντησης μέσα από κάτι κοινότυπο και μη περιοριστικό (βλ. «λίγο απ’ όλα», ή «εξαρτάται την παρέα»)- το βαγόνι της σκέψης μου περνάει το κατώφλι ενός λαβυρίνθου, στην έξοδο του οποίου (φήμες λένε ότι) επιτυγχάνεται η απόδοση ενός πλήρους και ακριβή χαρακτηρισμού σε έναν άνθρωπο. Προσωπικά, δεν έχω καταφέρει να δω το φως της εξόδου από αυτόν το λαβύρινθο ούτε μια φορά, με δεδομένο ότι το μυαλό μου αδυνατεί να συλλάβει το εξής (θεμελιώδες για την περίσταση) ζήτημα: με ποιον τρόπο μία συνεχής οντότητα, όπως είναι η προσωπικότητα ενός ανθρώπου με όλες τις εκφάνσεις της, μπορεί να προσεγγιστεί χωρίς σφάλματα ή απώλειες από μια σειρά διακριτών χαρακτηρισμών; Και εξηγούμαι (κατά τα γνωστά) με ένα παράδειγμα…
Ας υποθέσουμε ότι επιθυμούμε να γνωρίσουμε το Γιάννη. Ο Γιάννης είναι φίλος του Νίκου, από τον οποίο και ζητάμε τις σχετικές συστάσεις πριν τη συνάντησή μας. Ο Νίκος, ο οποίος γνωρίζει το Γιάννη κοντά τριάντα χρόνια, μας απαντά ως εξής:
Το παραπάνω παράδειγμα ενισχύεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι, και ο ίδιος ο Γιάννης, εφόσον ερωτηθεί, θα δώσει σχεδόν τις ίδιες απαντήσεις στα ερωτήματά μας. Γιατί θα το κάνει αυτό; Για δύο λόγους: πρώτον, γιατί είναι πρακτικώς αδύνατον να μοιραστείς την ιστορία της ζωής σου με έναν άνθρωπο στο πλαίσιο μιας σύντομης συνομιλίας και δεύτερον γιατί, μη όντας εύκολο να δώσεις μια χαρακτηριστική και ταυτοχρόνως σύντομη εικόνα του εαυτού σου, θέτεις σε λειτουργία το επονομαζόμενο «επικοινωνιακό σκονάκι».
Πριν αναπτύξω την έννοια του «επικοινωνιακού σκονακίου», θα ήθελα να αποδώσω φόρο τιμής στους ανθρώπους των λεγόμενων «θεωρητικών επιστημών», ως άτομα με το εγκεφαλικό πλεονέκτημα και την εξαιρετική δυνατότητα να αποδίδουν απολύτως σαφείς ορισμούς σε καθόλα ασαφείς έννοιες.
Ως τέτοιο κακέκτυπο, λοιπόν, ανθρώπου της θεωρίας, όρισα κι εγώ (αυθαιρέτως) το «επικοινωνιακό σκονάκι» ως «μια σύντομη λίστα δομημένων, μη αντικρουόμενων και επικοινωνιακά ασφαλών χαρακτηριστικών τα οποία έχεις αποδεχτεί για τον εαυτό σου και για τα οποία πιστεύεις ότι έχουν καλύτερη πιθανότητα να γίνουν αποδεκτά χωρίς περίπλοκες επερωτήσεις από το συνομιλητή σου». Αυτό ακριβώς το «σκονάκι», το θεωρητικό μου δημιούργημα, έχει γίνει το μεγαλύτερο άγχος μου μπροστά σε κάθε νέα συναναστροφή…
Στο πλαίσιο της αναγκαίας διερευνητικής επαφής με ένα νέο συνομιλητή, τη στιγμή των πρώτων ερωτήσεων, οι παλμοί μου αυξάνονται επικίνδυνα και το άγχος μου προσλαμβάνει γιγάντιες διαστάσεις (εν είδει «εμπρός γκρεμού και πίσω ρέματος») απέναντι στο καίριο ερώτημα: «Πού θέλω να εστιάσω την απάντησή μου;»
Θα μπορούσα να εστιάσω στη δουλειά σε συνδυασμό με τις σπουδές μου. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνω να δημιουργήσω ένα ισορροπημένο «επικοινωνιακό σκονάκι» στο οποίο δεν περιέχονται (τυχόν) αντικρουόμενα στοιχεία της προσωπικότητάς μου: είμαι μια εργαζόμενη η οποία παραλλήλως σπουδάζει. Στην πράξη, βεβαίως, νιώθω ότι ψεύδομαι απέναντι στο συνομιλητή μου (ακόμα δεν τον γνώρισα!), δείχνοντάς του τη μία πλευρά του νομίσματος (για την ακρίβεια, μία εκ των πλευρών του ιδιότυπου «εικοσαπλεύρου» νομίσματος το οποίο θα μπορούσε να με χαρακτηρίζει).
Θα μπορούσα να εστιάσω στην αγάπη μου για τη μουσική και την τέχνη, σε συνδυασμό με τα ταξίδια. Έτσι, δημιουργώ, μεν, ένα «επικοινωνιακά ασφαλές σκονάκι» αλλά (σίγουρα!) ψεύδομαι απέναντι στον εαυτό μου, προβάλλοντας μια εικόνα η οποία σε καμία περίπτωση δε με χαρακτηρίζει στην καθημερινότητά μου, διότι ξημεροβραδιάζομαι στη δουλειά και σχεδόν όλα τα σαββατοκύριακα κάνω εργασίες για τη σχολή.
Τζίφος: δεν υπάρχει εύκολη διέξοδος χωρίς πολλά λόγια. Και (όταν δε γράφω) αντιπαθώ τόσο μα τόσο πολύ τα πολλά λόγια…
Και ερωτώ τον εαυτό μου, τις νύχτες τις οποίες ταλανίζομαι από τον εφιάλτη του «σκονακίου»: Εάν δυσκολεύομαι τόσο πολύ να απαντήσω σε μια σειρά (εκ πρώτης όψεως) απλών ερωτήσεων οι οποίες αφορούν (ας πούμε) το ένα πέμπτο από την προσωπικότητά μου, τι θα γινόταν εάν ο ίδιος άνθρωπος επιθυμούσε να ψάξει βαθιά μέσα στην ψυχοσύνθεσή μου; Πώς θα μπορούσα να ανταποκριθώ στο (δίκαιο) αίτημά του να με γνωρίσει; Η προφανής απάντηση είναι «με το πέρας του χρόνου». Κι εκεί, όμως, διατηρώ τις επιφυλάξεις μου, και μάλιστα επί της αρχής…
Διότι (και ερωτώ χωρίς μομφή) εσύ έχεις καταλάβει πλήρως τι άνθρωπος είσαι; Κι εάν ναι (τυχερέ!) πόσο καιρό σου πήρε; Και τώρα που έρχεσαι αντιμέτωπος με έναν άλλον άνθρωπο, (θεωρητικά) εξίσου πολυδιάστατο και περίπλοκο, πόσος χρόνος, πόσος κόπος και πόσα σημεία θα χρειαστούν ώστε να τον κατανοήσεις;
Ένα σκαλί παρακάτω στη σκέψη: όλα αυτά τα σημεία τα οποία, εν ευθέτω χρόνω, ανακαλύπτεις ότι συνθέτουν τον εν λόγω συνάνθρωπο, συνδυάζονται αρμονικά ή συγκρούονται; Επίσης, ποιος ορίζει τελικώς τι συνδυάζεται και τι δε συνδυάζεται; Ταιριάζει η μπλε ζώνη με τις κόκκινες γόβες; (σσ. Πενήντα χρόνια πριν θα γελούσαν όλα τα ντεφιλέ, σήμερα είναι ένδειξη καλαισθησίας!) Είναι δυνατόν να καβαλάς μηχανές και να γράφεις ποίηση; Ποιος απόκρυφος αναγνώστης κρύβεται μέσα στο μυαλό σου ώστε με την ίδια ευκολία με την οποία σήμερα διαβάζεις Yalom αύριο ξεφυλλίζεις τη Vogue; Πώς γίνεται ένας τραπεζίτης να μην πιστεύει ότι η αξία δεν είναι μονοδιάστατη έννοια; Πώς συνδυάζονται μουσικά ο Gary Moore, ο Βασίλης Καρράς κι ο Andrea Bocelli;
Και πάμε ακόμα πιο βαθιά: Τελικά, τι ακριβώς μας διαφοροποιεί εμένα κι εσένα; Ποιες συμπεριφορές και ποια χαρακτηριστικά καθιστούν σαφές το γεγονός ότι δεν είμαστε ακριβώς ίδιοι ή έστω «συμβατοί»; Ότι υπάρχουν διαφορές, είναι το πλέον βέβαιο. Είναι, όμως, εύκολο να τις ταυτοποιήσουμε; Μήπως κινδυνεύουμε να εστιάσουμε σε διαφορές οι οποίες, υπό συνθήκες ή μέσω διαπραγμάτευσης, μπορούν να εκμηδενιστούν;
Για να καταλήξω στο θεμελιώδες: Όταν (συν τω χρόνω) σχηματίσεις μια (θεωρητικά, ξαναλέω!) σαφή εικόνα για τον άλλον άνθρωπο, πόσο διατεθειμένος είσαι να τον αποδεχθείς; Και σταματώ απόψε τη σκέψη μου εδώ, ένα βήμα πριν τα όρια της παράκρουσης, στο σημείο κατά το οποίο τίθεται το ζήτημα της αποδοχής ή μη ενός ανθρώπου...
Εν κατακλείδι, συχνά βρίσκομαι αντιμέτωπη με την άποψη ότι τα πλέον σύνθετα των προβλημάτων τελικώς επιλύονται με τον απλούστερο δυνατό τρόπο. Εάν αυτό ήταν αρκετό, τότε το λήμμα «άνθρωπος», όπως παρουσιάζεται σε ένα οποιοδήποτε λεξικό της νεοελληνικής* θα ήταν αρκετό ως απάντηση σε οποιονδήποτε επίδοξο συνομιλητή επιθυμεί να με γνωρίσει. Είμαι, μάλιστα, αρκετά εκκεντρική ώστε να το δοκιμάσω κάποια στιγμή, ελπίζοντας να έχω χαρτί και μολύβι στο κελί του ψυχιατρείου στο οποίο πιθανότατα θα με περιορίσουν, ώστε να καταφέρω να καταγράψω τα συμπεράσματά μου...
Επειδή, όμως, αναγνωρίζω την αξία (αλλά και την αναποτελεσματικότητα) των περίπλοκων λύσεων, σκέφτομαι πως «εάν είναι κάτι να γίνει, θα γίνει» με τον πιο αντισυμβατικό, απρόβλεπτο και (μάλλον) αδόμητο τρόπο. Κι εάν κάποιος, τελικώς, καταφέρει να με γνωρίσει πραγματικά και σε βάθος, αυτό δε θα οφείλεται μόνο στη δική μου προσπάθεια να δώσω τις «σωστές» απαντήσεις, αλλά και στο δικό του ταλέντο να κάνει τις κατάλληλες ερωτήσεις.
Να, λοιπόν, ένα ταλέντο το οποίο, όταν το συναντήσεις σε κάποιον άνθρωπο, αξίζει να «του βγάλεις το καπέλο»...
______________________________________
* Ον που ανήκει στην ανώτατη ομάδα των πρωτευόντων θηλαστικών και που έχει ως κύρια χαρακτηριστικά την όρθια στάση, τη λογική και τον έναρθρο λόγο
Μοιραία -κι αφού έχω ξεφορτωθεί το «βάρος» της απάντησης μέσα από κάτι κοινότυπο και μη περιοριστικό (βλ. «λίγο απ’ όλα», ή «εξαρτάται την παρέα»)- το βαγόνι της σκέψης μου περνάει το κατώφλι ενός λαβυρίνθου, στην έξοδο του οποίου (φήμες λένε ότι) επιτυγχάνεται η απόδοση ενός πλήρους και ακριβή χαρακτηρισμού σε έναν άνθρωπο. Προσωπικά, δεν έχω καταφέρει να δω το φως της εξόδου από αυτόν το λαβύρινθο ούτε μια φορά, με δεδομένο ότι το μυαλό μου αδυνατεί να συλλάβει το εξής (θεμελιώδες για την περίσταση) ζήτημα: με ποιον τρόπο μία συνεχής οντότητα, όπως είναι η προσωπικότητα ενός ανθρώπου με όλες τις εκφάνσεις της, μπορεί να προσεγγιστεί χωρίς σφάλματα ή απώλειες από μια σειρά διακριτών χαρακτηρισμών; Και εξηγούμαι (κατά τα γνωστά) με ένα παράδειγμα…
Ας υποθέσουμε ότι επιθυμούμε να γνωρίσουμε το Γιάννη. Ο Γιάννης είναι φίλος του Νίκου, από τον οποίο και ζητάμε τις σχετικές συστάσεις πριν τη συνάντησή μας. Ο Νίκος, ο οποίος γνωρίζει το Γιάννη κοντά τριάντα χρόνια, μας απαντά ως εξής:
- Με το Γιάννη είμαστε φίλοι από παιδιά. Εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα, είναι παντρεμένος 20 χρόνια και έχει μια κόρη. Στον ελεύθερό του χρόνο πηγαίνει εκδρομές με τη μοτοσυκλέτα του. Αγαπημένο του συγκρότημα είναι οι Dire Straits. Είναι Καρκίνος στο ζώδιο και οπαδός της ΑΕΚ!
Το παραπάνω παράδειγμα ενισχύεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι, και ο ίδιος ο Γιάννης, εφόσον ερωτηθεί, θα δώσει σχεδόν τις ίδιες απαντήσεις στα ερωτήματά μας. Γιατί θα το κάνει αυτό; Για δύο λόγους: πρώτον, γιατί είναι πρακτικώς αδύνατον να μοιραστείς την ιστορία της ζωής σου με έναν άνθρωπο στο πλαίσιο μιας σύντομης συνομιλίας και δεύτερον γιατί, μη όντας εύκολο να δώσεις μια χαρακτηριστική και ταυτοχρόνως σύντομη εικόνα του εαυτού σου, θέτεις σε λειτουργία το επονομαζόμενο «επικοινωνιακό σκονάκι».
Πριν αναπτύξω την έννοια του «επικοινωνιακού σκονακίου», θα ήθελα να αποδώσω φόρο τιμής στους ανθρώπους των λεγόμενων «θεωρητικών επιστημών», ως άτομα με το εγκεφαλικό πλεονέκτημα και την εξαιρετική δυνατότητα να αποδίδουν απολύτως σαφείς ορισμούς σε καθόλα ασαφείς έννοιες.
Ως τέτοιο κακέκτυπο, λοιπόν, ανθρώπου της θεωρίας, όρισα κι εγώ (αυθαιρέτως) το «επικοινωνιακό σκονάκι» ως «μια σύντομη λίστα δομημένων, μη αντικρουόμενων και επικοινωνιακά ασφαλών χαρακτηριστικών τα οποία έχεις αποδεχτεί για τον εαυτό σου και για τα οποία πιστεύεις ότι έχουν καλύτερη πιθανότητα να γίνουν αποδεκτά χωρίς περίπλοκες επερωτήσεις από το συνομιλητή σου». Αυτό ακριβώς το «σκονάκι», το θεωρητικό μου δημιούργημα, έχει γίνει το μεγαλύτερο άγχος μου μπροστά σε κάθε νέα συναναστροφή…
Στο πλαίσιο της αναγκαίας διερευνητικής επαφής με ένα νέο συνομιλητή, τη στιγμή των πρώτων ερωτήσεων, οι παλμοί μου αυξάνονται επικίνδυνα και το άγχος μου προσλαμβάνει γιγάντιες διαστάσεις (εν είδει «εμπρός γκρεμού και πίσω ρέματος») απέναντι στο καίριο ερώτημα: «Πού θέλω να εστιάσω την απάντησή μου;»
Θα μπορούσα να εστιάσω στη δουλειά σε συνδυασμό με τις σπουδές μου. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνω να δημιουργήσω ένα ισορροπημένο «επικοινωνιακό σκονάκι» στο οποίο δεν περιέχονται (τυχόν) αντικρουόμενα στοιχεία της προσωπικότητάς μου: είμαι μια εργαζόμενη η οποία παραλλήλως σπουδάζει. Στην πράξη, βεβαίως, νιώθω ότι ψεύδομαι απέναντι στο συνομιλητή μου (ακόμα δεν τον γνώρισα!), δείχνοντάς του τη μία πλευρά του νομίσματος (για την ακρίβεια, μία εκ των πλευρών του ιδιότυπου «εικοσαπλεύρου» νομίσματος το οποίο θα μπορούσε να με χαρακτηρίζει).
Θα μπορούσα να εστιάσω στην αγάπη μου για τη μουσική και την τέχνη, σε συνδυασμό με τα ταξίδια. Έτσι, δημιουργώ, μεν, ένα «επικοινωνιακά ασφαλές σκονάκι» αλλά (σίγουρα!) ψεύδομαι απέναντι στον εαυτό μου, προβάλλοντας μια εικόνα η οποία σε καμία περίπτωση δε με χαρακτηρίζει στην καθημερινότητά μου, διότι ξημεροβραδιάζομαι στη δουλειά και σχεδόν όλα τα σαββατοκύριακα κάνω εργασίες για τη σχολή.
Τζίφος: δεν υπάρχει εύκολη διέξοδος χωρίς πολλά λόγια. Και (όταν δε γράφω) αντιπαθώ τόσο μα τόσο πολύ τα πολλά λόγια…
Και ερωτώ τον εαυτό μου, τις νύχτες τις οποίες ταλανίζομαι από τον εφιάλτη του «σκονακίου»: Εάν δυσκολεύομαι τόσο πολύ να απαντήσω σε μια σειρά (εκ πρώτης όψεως) απλών ερωτήσεων οι οποίες αφορούν (ας πούμε) το ένα πέμπτο από την προσωπικότητά μου, τι θα γινόταν εάν ο ίδιος άνθρωπος επιθυμούσε να ψάξει βαθιά μέσα στην ψυχοσύνθεσή μου; Πώς θα μπορούσα να ανταποκριθώ στο (δίκαιο) αίτημά του να με γνωρίσει; Η προφανής απάντηση είναι «με το πέρας του χρόνου». Κι εκεί, όμως, διατηρώ τις επιφυλάξεις μου, και μάλιστα επί της αρχής…
Διότι (και ερωτώ χωρίς μομφή) εσύ έχεις καταλάβει πλήρως τι άνθρωπος είσαι; Κι εάν ναι (τυχερέ!) πόσο καιρό σου πήρε; Και τώρα που έρχεσαι αντιμέτωπος με έναν άλλον άνθρωπο, (θεωρητικά) εξίσου πολυδιάστατο και περίπλοκο, πόσος χρόνος, πόσος κόπος και πόσα σημεία θα χρειαστούν ώστε να τον κατανοήσεις;
Ένα σκαλί παρακάτω στη σκέψη: όλα αυτά τα σημεία τα οποία, εν ευθέτω χρόνω, ανακαλύπτεις ότι συνθέτουν τον εν λόγω συνάνθρωπο, συνδυάζονται αρμονικά ή συγκρούονται; Επίσης, ποιος ορίζει τελικώς τι συνδυάζεται και τι δε συνδυάζεται; Ταιριάζει η μπλε ζώνη με τις κόκκινες γόβες; (σσ. Πενήντα χρόνια πριν θα γελούσαν όλα τα ντεφιλέ, σήμερα είναι ένδειξη καλαισθησίας!) Είναι δυνατόν να καβαλάς μηχανές και να γράφεις ποίηση; Ποιος απόκρυφος αναγνώστης κρύβεται μέσα στο μυαλό σου ώστε με την ίδια ευκολία με την οποία σήμερα διαβάζεις Yalom αύριο ξεφυλλίζεις τη Vogue; Πώς γίνεται ένας τραπεζίτης να μην πιστεύει ότι η αξία δεν είναι μονοδιάστατη έννοια; Πώς συνδυάζονται μουσικά ο Gary Moore, ο Βασίλης Καρράς κι ο Andrea Bocelli;
Και πάμε ακόμα πιο βαθιά: Τελικά, τι ακριβώς μας διαφοροποιεί εμένα κι εσένα; Ποιες συμπεριφορές και ποια χαρακτηριστικά καθιστούν σαφές το γεγονός ότι δεν είμαστε ακριβώς ίδιοι ή έστω «συμβατοί»; Ότι υπάρχουν διαφορές, είναι το πλέον βέβαιο. Είναι, όμως, εύκολο να τις ταυτοποιήσουμε; Μήπως κινδυνεύουμε να εστιάσουμε σε διαφορές οι οποίες, υπό συνθήκες ή μέσω διαπραγμάτευσης, μπορούν να εκμηδενιστούν;
Για να καταλήξω στο θεμελιώδες: Όταν (συν τω χρόνω) σχηματίσεις μια (θεωρητικά, ξαναλέω!) σαφή εικόνα για τον άλλον άνθρωπο, πόσο διατεθειμένος είσαι να τον αποδεχθείς; Και σταματώ απόψε τη σκέψη μου εδώ, ένα βήμα πριν τα όρια της παράκρουσης, στο σημείο κατά το οποίο τίθεται το ζήτημα της αποδοχής ή μη ενός ανθρώπου...
Εν κατακλείδι, συχνά βρίσκομαι αντιμέτωπη με την άποψη ότι τα πλέον σύνθετα των προβλημάτων τελικώς επιλύονται με τον απλούστερο δυνατό τρόπο. Εάν αυτό ήταν αρκετό, τότε το λήμμα «άνθρωπος», όπως παρουσιάζεται σε ένα οποιοδήποτε λεξικό της νεοελληνικής* θα ήταν αρκετό ως απάντηση σε οποιονδήποτε επίδοξο συνομιλητή επιθυμεί να με γνωρίσει. Είμαι, μάλιστα, αρκετά εκκεντρική ώστε να το δοκιμάσω κάποια στιγμή, ελπίζοντας να έχω χαρτί και μολύβι στο κελί του ψυχιατρείου στο οποίο πιθανότατα θα με περιορίσουν, ώστε να καταφέρω να καταγράψω τα συμπεράσματά μου...
Επειδή, όμως, αναγνωρίζω την αξία (αλλά και την αναποτελεσματικότητα) των περίπλοκων λύσεων, σκέφτομαι πως «εάν είναι κάτι να γίνει, θα γίνει» με τον πιο αντισυμβατικό, απρόβλεπτο και (μάλλον) αδόμητο τρόπο. Κι εάν κάποιος, τελικώς, καταφέρει να με γνωρίσει πραγματικά και σε βάθος, αυτό δε θα οφείλεται μόνο στη δική μου προσπάθεια να δώσω τις «σωστές» απαντήσεις, αλλά και στο δικό του ταλέντο να κάνει τις κατάλληλες ερωτήσεις.
Να, λοιπόν, ένα ταλέντο το οποίο, όταν το συναντήσεις σε κάποιον άνθρωπο, αξίζει να «του βγάλεις το καπέλο»...
______________________________________
* Ον που ανήκει στην ανώτατη ομάδα των πρωτευόντων θηλαστικών και που έχει ως κύρια χαρακτηριστικά την όρθια στάση, τη λογική και τον έναρθρο λόγο
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου